ТАТАРСКИЙ ЯЗЫК (интенсивный курс)

ҖИДЕНЧЕ ДӘРЕС

Исәнмесез! Хәерле көн!

I. Нинди	какой, какая, какое
җылы	теплый, тепло
Салкын	холодный, холодно
Аяз	безоблачный, ясный
Болытлы	облачный, пасмурный

1.

а) — Бүген көн җылымы?
— Әйе. җылы.

ә) — Бүген көн җылымы?
— Бүген көн җылы түгел.

б) — Бүген көн нинди?
— Бүген көн җылы.

в) — Бүген көн салкынмы?
— Әйе. Салкын.

г) — Бүген көн салкынмы?
— Юк. Салкын түгел.

д) — Бүген көн нинди?
— Бүген көн салкын.

е) — Бүген салкынмы?
— Әйе. Бик салкын.

ж) — Бүген җылымы?
— Юк.җылы түгел.

2.

а) — Бүген ничә градус?
— Бүген өч градус салкын.

ә) — Бүген ничә градус?
— Бүген унбиш градус җылы.

б) — Бүген көн салкынмы?
— Әйе. Салкын.
— Ничә градус?
— Ун градус.
— Шулаймыни?
— Әйе.

в) — Бүген көн җылымы?
— Әйе. җылы.
— Ничә градус?
— Егерме биш градус.
— Егерме биш градусмы?
— Әйе.

3.

а) — Кичә ничә градус салкын иде?
— Унҗиде градус.

ә) — Иртәгә ничә градус?
— Унбиш градус.

б) — Майда көннәр нинди иде?
— Салкын иде.
— Ничә градус?
— Тугыз — унбер градус.
— Минусмы?
— Плюс.

в) — Августта көннәр нинди?
— Бик җылы.
— Уртача ничә градус?
— Унсигез — егерме дүрт градус.

4.

а) — Бүген көн нинди?
— Аяз.

ә) — Бүген көн аязмы?
— Әйе. Аяз.

б) — Кичә көн аяз идеме?
— Юк.

в) — Бүген көн нинди?
— Болытлы.

г) — Бүген көн болытлымы?
— Әйе. Болытлы.

д) — Кичә көн болытлы идеме?
— Юк.

II.Кояш	солнце
Яңгыр	дождь
җил	ветер
Кар	снег

а) — Бүген яңгырмы?
— Әйе. Яңгыр.

ә) — Бүген җилме?
— Әйе. җил.

б) — Бүген кармы?
— Әйе. Кар.

в) — Бүген көн нинди?
— Матур.
— Кояш бармы?
— Бар.

г) — Бүген көн нинди?
— Болытлы.
— Яңгырмы?
— Әйе.

д) — Бүген көн салкынмы?
— Салкын.
— Җилме?
— Әйе. җил.

е) — Кичә көн нинди иде?
— Җылы иде.

ж) — Кичә көн нинди иде?
— Салкын иде.

җ) — Кичә көн нинди иде?
— Яңгыр иде.

з) — Кичә көн нинди иде?
— Кар иде.

и) — Кичә көн нинди иде?
— Кояш иде.

III. Шәһәр	город
Авыл	село, деревня

1.

а) — Азат, син кайдан?
— Шәһәрдән.

ә) — Алсу, син кайдан?
— Авылдан.

б) — Әбиең кайдан?
— Ул авылдан.
— Ә бабаең кайдан?
— Ул да авылдан.

в) — Гүзәл ханым кайдан?
— Ул шәһәрдән.
— Ә Булат әфәнде кайдан?
— Ул да шәһәрдән.

2.

а) — Айнур, Әдип кайда?
— Ул авылда.

ә) — Галия, Әнисә кайда?
— Ул шәһәрдә.

б) — Алсу, әбиең авылдамы?
— Әйе. Авылда.

в) — Булат, Антон шәһәрдәме?
— Юк. Шәһәрдә түгел.

г) — Мәктәп директоры кайда?
— Ул шәһәрдә. Казанда.

д) — Журналист Галиев кайда?
— Ул авылда. Актанышта.

IV.

-га/-гә, -ка/-кә — аффиксы направительного падежа; -га/-гә присоединяется к словам на гласные, сонанты и звонкие согласные звуки; -ка/-кә присоединяется к словам, оканчивающимся на глухие согласные звуки.

1. Кая ?	Куда?
Театрга	в театр
Ресторанга	в ресторан
Кафедрага	на кафедру
Авылга	в деревню

а) — Азат, син кая?
— Театрга.

ә) — Булат, син кая?
— Ресторанга.

б) — Роза ханым,сез кая?
— Кафедрага.

в) — Әнәс әфәнде, сез кая?
— Авылга.

г) — Азат, син театргамы?
— Әйе. Театрга.

д) — Булат, син ресторангамы?
— Юк. Ресторанга түгел.

е) — Гүзәл ханым, сез кафедрагамы?
— Әлбәттә, кафедрага.

ж) — Әдип әфәнде,сез авылгамы?
— Юк. Авылга түгел, дачага.

2. Шәһәргә	в город
Финляндиягә	в Финляндию
Мәскәүгә	в Москву
Германиягә	в Германию

а) — Галия ханым, сез кая?
— Мәскәүгә.

ә) — Флера ханым, сез кая?
— Германиягә.

б) — Салих әфәнде ,сез кая?
— Финляндиягә.

в) — Әби, син кая?
— Шәһәргә, кызым.

г) — Сез Мәскәүгәме?
— Әйе.

д) — Сез Германиягәме?
— Юк. Германиягә түгел.

е) — Сез Финляндиягәме?
— Юк. Япониягә.

ж)— Бабай, сез шәһәргәме?
— Әйе, улым.

3. Университетка	в университет
Институтка	в институт
Ташкентка	в Ташкент
Актанышка	в Актаныш

а) — Булат, син кая?
— Университетка.

ә) — Алсу, син кая?
— Институтка.

б) — Галия ханым, сез кая?
— Ташкентка.

в) — Гали әфәнде, сез кая?
— Актанышка.

г) — Айнур, син университеткамы?
— Әйе. Университетка.

д) — Артур, син институткамы?
— Юк. Институтка түгел.

е) — Әнисә ханым, cез Ташкенткамы?
— Әйе. Без Ташкентка.

ж) — Альбина ханым, Cез Актанышкамы?
— Юк. Актанышка түгел. Сарманга.

4. Мәктәпкә	в школу
Кибеткә	в магазин

а) — Әни, син кая?
— Кибеткә.

ә) — Улым, син кая?
— Мәктәпкә.

б) — Гүзәл, син кибеткәме?
— Әйе. Кибеткә.

в) — Алсу ханым, сез мәктәпкәме?
— Әйе. Мәктәпкә.

г) — Азат, син мәктәпкәме?
— Юк. Мәктәпкә түгел, кибеткә.

д) — Гафу итегез, бу ничәнче поезд?
— Егерме җиденче.
— Мәскәүгәме?
— Әйе. Мәскәүгә.
— Рәхмәт.
— Берни түгел.

е) — Исәнмесез, Гүзәл ханым.
— Хәерле көн, Әдип әфәнде.
— Гүзәл ханым, Cез кая?
— Уфага. Конгресска.
— О-о-о! Бик яхшы.

ж) — Галия әби, исәнме !
— Исәнме, Булат улым.
— Хәлләр ничек, әби?
— Рәхмәт, улым. Яхшы.
— Галия әби, син кая?
— Казанга.

җ) — Нихәл, Марат?
— Ярыйсы.
— Син мәктәпкәме?
— Әйе. Экзаменга.
— Шулаймыни?
— Әйе.
— Ярый. Сау бул!

V. Бар	иди, поезжай
Кил	приходи, приезжай
әле	пожалуйста, -ка

Алсу, син университетка бар.	Алсу, иди в университет.
Гүзәл, син кибеткә бар.	Гузель, иди в магазин.
Марат, син безгә кил.	Марат, приходи к нам.
Артур, син аларга кил.	Артур, приходи к ним.

а) — Алсу, кибеткә бар әле.
— Ярый, әни.

ә) — Марат, бүген безгә кил әле.
— Ярый, Артур.

б) — Әби, Казанга кил әле.
— Рәхмәт, улым.

в) — Әдип, бүген Артурга бар әле.
— Бүгенме?
— Әйе. Бүген.

VI.

-ды/-де, -ты/-те — аффиксы категорического¦(очевидного) прошедшего

времени

-ды/-де

1. Кичә Азат театрга барды.	Вчера Азат ходил в театр.
Кичә Булат ресторанга барды.	Вчера Булат ходил в ресторан.
Кичә Алсу безгә килде.	Вчера Алсу приходила к нам.
Кичә Айнур шәһәргә килде.	Вчера Айнур приехала в город.

Мин бар-ды-м Мин кил-де-м

Син бар-ды-ң Син кил-де-ң

Ул бар-ды Ул кил-де

Дүшәмбедә мин кинога бардым.
Сишәмбедә син театрга бардың.
Чәршәмбедә ул паркка барды.
Пәнҗешәмбедә мин шәһәргә килдем.
җомгада син университетка килдең.
Шимбәдә ул институтка килде.

а) — Дүшәмбедә син кая бардың?
— Кинога.

ә) — Чәршәмбедә ул кая барды?
— Паркка.

б) — Җомгада син университетка килдеңме?
— Килдем.

в) — Шимбәдә ул институтка килдеме?
— Килде.

Кайт	Возвращайся, вернись
Кит	Уходи, уезжай

Азат, сәгать җидедә кайт.	Азат, возвращайся в семь часов.
Гүзәл, сәгать уникедә кайт.	Гузель, возвращайся в двенадцать часов.
әнәс, сәгать тугызда кит.	Анас, уходи в девять часов.
Айнур, сәгать дүрттә кит.	Айнур, уходи в четыре часа.

а) — Азат, сәгать унда кайт әле.
— Ярый. Яхшы.

ә) — Алмаз, иртәгә кайт әле.
— Яхшы.

б) — Гүзәл, дүшәмбедә авылга кит әле.
— Ярый.

в) — Алсу, шимбәдә шәһәргә кит әле.
— Яхшы.

-ты/-те

2. Мин кайт-ты-мМин кит-те-м

Син кайт-ты-ңСин кит-те-ң

Ул кайт-тыУл кит-те

Мин сәгать алтыда кайттым.

Син сәгать биштә кайттың.

Ул сәгать дүрттә кайтты.

Мин университетка сәгать унда киттем.

Син институтка сәгать сигездә киттең.

Ул концертка сәгать җиденче яртыда китте.

а) — Кичә син ничәдә кайттың?
— Биштә.

ә) — Кичә ул ничәдә кайтты?
— Җидедә.

б) — Син университетка ничәдә киттең?
— Өчтә.

в) — Ул институтка ничәдә китте?
— Сигездә.

г) — Син биштә кайттыңмы?
— Әйе. Биштә.

д) — Ул җидедә кайттымы?
— Юк. җидедә түгел. Сигездә.

е) — Син университетка икедә киттеңме?
— Әйе.

ж) — Ул театрга алтыда киттеме?
— Юк. Алтынчы яртыда.

1. — Исәнме, Азат!
— Сәлам, Айнур!
— Хәлләр ничек?
— Ярыйсы.
— Бүген көн бик матур.
— Әйе.
— Ничә градус җылы?
— Унбиш градус.
— Шулаймыни?
— Әйе.

2. — Азат, Казанда кичә ничә градус иде?
— Унике градус җылы иде.
— Уникеме?
— Әйе.
— Яңгыр идеме?
— Әйе, яңгыр.
— Ә-ә-ә!

3. — Исәнмесез, Галия ханым.
— Хәерле көн, Әсма ханым.
— Хәлләрегез ничек?
— Рәхмәт. Яхшы. Ә сез исән-саулармы?
— Без дә исән-сау. Рәхмәт.
— Әсма ханым, сез кая?
— Авылга.
— Актанышкамы?
— Әйе. Актанышка.
— Актанышта кем бар?
— Әнием, әтием.
— Актаныш зурмы?
— Әйе. Зур. Матур.
— Ярый, сау булыгыз.
— Сау булыгыз!

4. — Хәерле кич, Әнәс. Син кая?
— Мин театрга, Булат.
— Спектакль ничәдә?
— Җидедә.
— Билетың бармы?
— Бар.
— Билетың ничәнче рәткә?
— Өченче.
— О, яхшы!
— Ничәнче урын?
— Унбишенче.
— Бик яхшы.
— Билет ничә сум?
— Егерме мең.
— Ярый, мин киттем, Әнәс.
— Сау бул, Булат.

5. — Гафу итегез, профессор Закиров кафедрадамы?
— Юк.
— Ә ул кайда?
— Ул Германиягә китте.
— Кичә киттеме?
— Юк. Унбишенче майда.
— Конференциягәме?
— Әйе.
— Рәхмәт. Сау булыгыз.

А теперь посмотрим, как Вы усвоили урок.

БИРЕМНәР

1. Тәрҗемә итегез:

шәһәр		кайт
авыл		кил
кая		кит
кояш		бардым
аяз		килдең
болытлы		китте
кар		җил
яңгыр		салкын
бар		җылы

2. Татарча языгыз:

город		холодно
деревня		приходи
солнце		возвращайся
облачный		иди
снег		уходи
дождь		я ушел
ветер		ты вернулась
тепло		он приехал

3. Җавап бирегез:
— Әбиең кая китте?
— Син ничәдә кайттың?
— Ул ничәдә килде?
— Син сигездә кайттыңмы?
— Әтиең авылга киттеме?

4. Мәкальләрне ятлагыз. Тәрҗемә итегез:

Ләйсән — рәхмәт яңгыры.

Көзге яңгыр — майлы яңгыр.

Бер болыттан кар да явар, яңгыр да явар.

Коммуникатив биремнәр.

1. Спросите Азата, какой сегодня день.

2. Расспросите Азата, какая вчера была погода.

3. Узнайте у Азата, куда уехала его мама.

4. Спросите у Азата, ходил ли он в воскресенье в театр.

5. Узнайте у Азата, на какой ряд и на какие места были билеты.

Дәрес бетте. Сау булыгыз!